Te Gast - Voorzichtig met onze dochters

Vanochtend stond onderstaande Te Gast van VVD Fractievoorzitter Avine Fokkens in de Leeuwarder Courant.

 

Voorzichtig met onze dochters

Het hebben van kinderen maakt je kwetsbaars; het hebben van dochters zo mogelijk nog meer. Anne Faber was een dochter. Sinds 29 september jongstleden werd ze vermist. Na 13 dagen in slopende onzekerheid te hebben verkeerd, kreeg haar familie te horen dat het levenloze lichaam van Anne was gevonden. Gevonden op aanwijzing van de 27-jarige zedendelinquent Michael P. (ook een kind van iemand), die vastzit voor betrokkenheid bij haar dood.

In 2012 werd deze Michael P. (onder andere) veroordeeld tot 11 jaar gevangenisstraf voor het verkrachten van twee minderjarige meisjes in 2010. Michael P. bedreigde deze meisjes hierbij met een (imitatie)vuurwapen en dwong ze tot seksuele handelingen met elkaar. Ondanks de ernst van dit misdrijf kreeg Michael P. destijds geen tbs opgelegd. De rechtbank beschikte namelijk niet over een psychiatrisch rapport waaruit de geestelijke stoornis van Michael P. bleek, omdat Michael P. destijds had geweigerd om mee te werken aan een gedragskundig onderzoek. Een rechter kan alleen tbs opleggen als iemand een geestelijke stoornis heeft en hierbij wil de rechter begrijpelijkerwijs niet op de stoel van de psychiater gaan zitten. De rechter heeft weliswaar de bevoegdheid om ook zonder rapportage tbs op te leggen, maar hierbij is hij terughoudend; hij is immers geen psychiater. In zo'n geval zal de rechter niet alleen de overtuiging moeten hebben dat de verdachte een psychische stoornis heeft én dat die stoornis een relatie heeft met het delict, maar hij moet dit ook kunnen motiveren. Dat klinkt eenvoudiger dan het is! Bij gebrek aan psychiatrische rapporten blijft het voor rechters een duivels dilemma om tbs op te leggen.

Ongeveer de helft van alle verdachten weigert om mee te werken aan een gedragskundig onderzoek. Een recht dat verdachten hebben op grond van het “nemo tenetur-beginsel”, oftewel het recht dat niemand aan zijn eigen veroordeling hoeft mee te werken. Een recht dat vastgelegd is in ons strafrecht en waarmee niet lichtzinnig om gegaan moet worden. Op grond van dit recht mogen verdachten zich bijvoorbeeld beroepen op hun zwijgrecht.

De reden dat veel verdachten weigeren zich te onderwerpen aan een onderzoek naar diens psyche, is dat zij tbs vrezen omdat deze behandeling in tegenstelling tot gevangenisstraf geen vaste einddatum heeft. Maar als Michael P. destijds wel tbs opgelegd had gekregen, had hij naar alle waarschijnlijkheid nu nog vastgezeten en had Anne Faber nu nog geleefd. Een intens verdrietige constatering.

Het kabinet heeft aangekondigd een onderzoek te zullen instellen naar de achtergronden van de zaak. Dat is prima, maar het gaat hier niet om het beantwoorden van de schuldvraag. Veel wezenlijker is de vraag of we het huidige tbs-systeem willen blijven handhaven? Hierbij zullen vooral politieke keuzes gemaakt moeten worden.

Zo kunnen we ervoor kiezen om sommige strafzaken alleen nog maar te laten behandelen door rechters die zijn gespecialiseerd in tbs. Een andere keuze - al iets verstrekkender - is om het vrijgeven van eventueel aanwezige persoonsgegevens over de geestelijke gezondheid van een verdachte ook zonder diens toestemming mogelijk te maken. Toenmalig VVD staatssecretaris Fred Teeven stelde dit in 2013 al voor aan de Tweede Kamer en wacht nog steeds op behandeling in de Eerste Kamer. Het voorstel ligt gevoelig, omdat onder andere psychiaters hiermee hun beroepsgeheim opgeven. Maar de meest verstrekkende keus zou zijn dat een verdachte van een zeer ernstig delict - zoals zeden of moord - niet langer mag weigeren om mee te werken aan een psychiatrisch onderzoek. Het aantal recidivisten met een tbs-behandeling is aanzienlijk lager dan het aantal recidivisten zonder behandeling. Zoals gezegd: met het zogenoemde nemo tenetur-beginsel moet niet lichtzinnig omgegaan worden, maar door weigering niet langer toe te staan, is niet alleen de samenleving gebaat, maar ook de veroordeelde zelf, mits hij uiteraard de beoordelaars geen rad voor ogen draait. Wellicht krijgt de oproep van schrijver Tommy Wieringa zo navulling: "We zijn voorzichtig met onze dochters. Wees voorzichtig met onze dochters."

 

Avine Fokkens-Kelder
Fractievoorzitter VVD Provinciale Staten Fryslân