Bijdrage kadernota 2018

Friese vrijheid in een nieuw jasje

De heer Winsemius betoogde tijdens de rede van Fryslân afgelopen mei dat er behoefte is aan een Friese vrijheid, zoals we die hebben gehad tot 1498, maar dan in een nieuw jasje. Heel lang heerste in Europa de overtuiging dat er geen volk was met een groter vrijheidsbesef dan de Friezen. Hoe mooi zou het zijn als wij Friese Staten dat vrijheidsbesef weer wat nieuw leven in blazen? Te meer als je je realiseert dat de oorsprong van de Friese Staten gezocht moet worden in de tijd van die Friese vrijheid, hetgeen uitzonderlijk is. Onze Staten zijn namelijk niet - in tegenstelling tot andere provincies - van bovenaf, door een landsheer, ingesteld, maar zijn ontstaan van onderop; vanuit de gemeenschap.

Maar hoe ziet zo’n nieuwe Friese vrijheid er dan uit? Wat de VVD betreft begint het weer bij de inwoners van de provincie. Daar zit de kracht van Fryslân. Ons uitgangspunt is: burgers vertrouwen, serieus nemen en de ruimte geven voor initiatieven en voor nieuwe ideeën. De provincie moet niet op de stoel van de inwoners gaan zitten en alles voor hen willen bepalen. Zoals in de tijd van de Friese vrijheid van voor 1498, is de provincie er voor de inwoners en niet andersom. Geen gezag van bovenop dat met steeds meer nieuwe regeltjes en nieuw beleid ieder initiatief wegneemt. De eerste vraag zou dan ook steeds moeten zijn: heeft de provincie hier wel een rol of kunnen inwoners dit veel beter zelf? Deze verkenningsfase wordt helaas nu vaak overgeslagen. De beleidsdichtheid is dan ook enorm. Dat kan wel wat minder wat ons betreft.

Een nieuwe Friese vrijheid, waarvan de essentie zo mooi is vervat in het woord “mienskip”, oftewel gemeenschap. Vanuit bestuurlijk perspectief ligt de sleutel voor een nieuwe Friese vrijheid gelegen in het sterk maken van burgers in hun eigen omgeving. Hierin ligt een uitdaging voor ons allen.

Voorzitter, graag wil ik met u aan de hand van een nieuwe Friese vrijheid de kadernota met u bepreken.

Kadernota
De Kadernota voor 2018 is ongeveer halverwege de collegeperiode en dus een mooi moment om de stand van zaken op te maken. Met tevredenheid stellen we vast dat veel zaken op koers liggen. Complimenten aan dit college van Gedeputeerde Staten voor de uitvoering van het beleid tot dusver.

Wensenlijst Provinciale Staten
Een nieuwe Friese vrijheid begint ermee dat we elkaar in dit huis serieus nemen en de ruimte geven. Naar het oordeel van de VVD heeft het college laten zien dat ze ons als Provinciale Staten serieus nemen. Ons allen is de gelegenheid geboden om voorafgaand aan de Kadernota wensen in te dienen met betrekking tot het besteden van een bedrag van 20 miljoen euro incidenteel geld. Een fors bedrag waarmee we een nog beter resultaat voor Fryslân kunnen bereiken. De VVD juicht het van harte toe dat iedereen expliciet is uitgenodigd om hierin een rol te spelen; zo hoort het! Mooi ook om te zien dat de input heeft geresulteerd in een viertal nieuwe resultaten.

Economie
De VVD heeft in dat kader vooral ingezet op economie. Hoe maken we de koek voor Fryslan groter, hoe geven we initiatieven en ondernemende inwoners meer ruimte, zodat er meer koopkracht en werkgelegenheid in de Provincie ontstaat? Op het gebied van innovatie, export, onderwijs en het vestigingsklimaat zijn namelijk nog slagen te maken. Zo groeit de Nederlandse economie dit jaar met ruim 2 procent, maar de Friese groei komt lager uit: op 1,2 procent.

We zijn dan ook blij dat het college de voorstellen van de VVD die ertoe leiden dat de Friese economie een extra impuls krijgt, heeft overgenomen in de kadernota.

• Zo komt er extra aandacht voor de zogenoemde vestigingsregeling. Een regeling die ons concurrerend moet houden met andere provincies in Nederland en smeerolie vormt voor bedrijven die overwegen om naar Fryslan te komen;
• Ook komt er een extra impuls voor export, op welk gebied Fryslân nu nog een bescheiden rol speelt, terwijl export juist de basis verstevigt van de regionale economie;
• Er wordt meer ingezet op innovatie;
• Er komen kennisvouchers; een laagdrempelige ondernemersregeling voor Friese MKB, waarbij Friese ondernemers een keuzevrijheid hebben om kennis in te kopen;
• Er komt extra geld voor de uitvoering van het WaterCampus Actieplan van Wetsus. Met dit plan wordt het vertalen van de wetenschappelijke vondsten van Wetsus naar de markt Dit leidt tot groei van bedrijvigheid en tot een versnelling van de kenniseconomie in Fryslân. Als VVD zijn we trots op het feit dat wij een instituut als Wetsus in onze provincie hebben en die willen we ook graag voor onze provincie behouden;
• En er wordt ingezet op instrumenten als Ynbusiness; de Friese ondernemersportaal, waarbij innovatiemakelaars ondernemers aansporen en begeleiden in innovatieve ambities.

Kortom voorzitter, allemaal maatregelen die er voor zullen zorgen dat we de koek vergroten. Vergroten we de koek, dan valt er meer te verdelen en creëren we meer werkgelegenheid. Hierdoor kunnen de mensen in Friesland mee doen en maken ze deel uit van de maatschappij. Oftewel: Friese vrijheid pur sang!

Verkeersveiligheid
Naast investeringen in de economie wil de VVD ook gevaarlijke verkeersknelpunten en wegen in Fryslân op lossen. In 2016 is er € 30 miljoen beschikbaar gesteld in het kader van het RYP (Risikoferleegjend Ynfrastruktuer Programma) om gevaarlijke verkeersknelpunten op te lossen. Daarmee konden echter nog niet alle knelpunten opgelost worden. De VVD ziet graag dat de resterende projecten van het RYP alsnog uitgevoerd worden. Het college doet in de kadernota een aantal infrastructurele voorstellen, maar komt niet terug op het restant aan gevaarlijke verkeersknelpunten uit het RYP. Verkeersveiligheid is voor de VVD belangrijk. We willen dan ook dat ook de laatste gevaarlijke knelpunten uit het RYP aangepakt worden. We dienen hiertoe een motie in. (CDA, PvdA en D66)

Opcenten
En als we het dan toch over wegen hebben voorzitter, dan ook graag aandacht voor de opcenten. Met het voorstel van het college om de opcenten structureel te verlagen, is de VVD zeer content. De VVD heeft hier jarenlang voor gepleit en stond hierin vaak alleen. We zijn blij dat dit college de opcenten voor deze bestuursperiode drastisch heeft verlaagd, maar we zijn nog blijer dat dit college de verlaging een structureel karakter wil geven. Wij vertrouwen onze inwoners; zij zijn prima in staat om zelf te beslissen waar dit geld aan besteed moet worden. Dat hoeft de provinciale overheid niet voor hen te doen. Deze vorm van Friese vrijheid draagt bij aan het creëren van werk en economische ontwikkeling in Fryslân. Wat ons betreft is de € 10 miljoen het minimum. Liever zouden we de verlaging met      € 20 miljoen vasthouden.

Van regisseur naar partner
Zoals gezegd ligt vanuit bestuurlijk perspectief de sleutel voor een nieuwe Friese vrijheid gelegen in het sterk maken van burgers in hun eigen omgeving. In dat kader doet het ons deugd te lezen dat het college meer wil inzetten op de wijzigende verhoudingen tussen bestuur en samenleving. Meer en meer lokale initiatieven en externe partijen kloppen bij de provincie aan met hun ideeën en wensen om zaken van ons over te nemen, meer en meer gaat het harnas van beleid en regels knellen. Wij verwachten dan ook veel van de startnotitie  “Minder beleid en regels” en het stuk “Right to Challenge”, die we dit najaar zullen behandelen in dit huis.

Frysk hynder
En dan voorzitter, onze Friese trots: het Frysk Hynder. We hebben als VVD al vaker gepleit voor het beschikbaar stellen van geld om het plaatsen van een beeld van het zwarte goud van Fryslân op een prachtige locatie te realiseren. Een vertrouwd herkenningspunt voor de mensen die er langs komen, onlosmakelijk verbonden met onze provincie. Het paard van Fryslân als toeristische trekpleister. Het Friese paard als icoon van Fryslân wiens geschiedenis en de verbintenis met Fryslân uniek is. Een kunstwerk dat een positief effect op het cultuurtoerisme in Fryslân zal hebben. Om zulks te realiseren dienen we hierbij een motie in.

No big spender
Tot zover de besteding van de € 20 miljoen. Dit bedrag hoeft voor ons niet tot op de laatste cent uitgegeven te worden! Geld achter de hand houden om tegenvallers te kunnen dekken, heeft onze voorkeur. Want helaas krijgen we (op termijn) te maken met tegenvallers.

• Denk aan de uitgaven ter zake van de ganzenoverlast die ons te wachten staan;
• Denk aan de winstwaarschuwingen van 56 miljoen euro met betrekking tot de natuuropgave;
• Denk aan het dreigende structurele tekort op openbaar vervoer van 3,7 miljoen euro per jaar vanaf 2021;
• Denk aan de opgaves met betrekking tot het oeveronderhoud;
• En wat te denken van het feit dat het rendement op ons vermogen terug zal gaan lopen (zo’n € 8 miljoen tussen 2021 en 2026) en we prijsstijgingen niet geheel gecompenseerd gaan krijgen via het provinciefonds.

De VVD zou graag zien dat wij in het huis de discussie hierover gaan voeren. We zitten er nu nog warmpjes bij, maar dat blijft niet zo. We moeten hierop anticiperen. In dat kader ook een oproep om de regel die we in dit huis hanteren, te weten eerst beleid dan geld, onder de loep te nemen. Wat ons betreft worden beleidskeuzes in samenhang gemaakt met de financiële gevolgen. Je beslist tegelijk over beleid en geld. Als het budget beperkt is, zullen beleidsmatige ambities moeten worden beperkt. Zo is het thuis, zo is het ook voor de provincie.

Natuuropgaves
Wat betreft natuuropgaves: als de kosten van de natuuropgaves de pan uit reizen en onze budgetten te boven gaan, dan past ons maar één reactie: het bijstellen van de ambities. Daarbij moeten we als eerste kritisch kijken naar de eigenzinnige provinciale ambities die we bovenop het rijksbeleid hebben gezet. Als dit niet genoeg is zullen we ook naar het Rijk moeten kijken. Wij waren de eerste provincie die de financiële consequenties in kaart brachten. We zouden graag zien wat de andere provincies aan opgaves staat te wachten. Wellicht kan dit in IPO verband. Als inzichtelijk is wat het de BV Nederland kost om alle opgaves te realiseren, dan gaan de ogen in Den Haag wellicht ook open. Hierbij een motie. (CDA en D66)

Leefbaarheid
Voorzitter, ik kom tot een afsluiting. De leefbaarheid van Fryslân is hoog, maar niet onbedreigd, zo valt te lezen in de kadernota. Als fractie delen we deze zorg. We wonen in de mooiste provincie van Nederland, maar hoe zorgen we er nu voor dat we als provincie zo aantrekkelijk blijven? Aantrekkelijk op het gebied van wonen, studeren, recreëren en werken.

Voor ons staat als een paal boven water dat bereikbaarheid in deze cruciaal is. Door de eeuwen heen is bewezen dat daar waar gebieden bereikbaar zijn er ontwikkelingen plaatsvinden. Deze bereikbaar moet zowel over water als over de weg, via het spoor en digitaal op orde zijn. Bereikbaarheid is noodzakelijk voor economische ontwikkeling.

Voorzitter, vorig jaar bij de behandeling van de kadernota 2017 gaven wij het college een Tesla, bedacht door Elon Musk; een model op schaal wel te verstaan. Diezelfde Elon Musk werkt nu aan een technologie met buizen waar de zogenoemde Hyperloop doorheen reist. Binnen no time verplaats je je van de ene kant van het land naar de andere kant van land. Nederland dingt mee om testlocatie hiervoor te worden en wij denken dat Friesland daarvoor goede locaties zou kunnen hebben[1]. Daarom dienen we de motie van  de ChristenUnie dan ook graag mee in. Wellicht dat deze innovatieve manier van omgaan met openbaar vervoer zelfs nog verandering kan brengen in het verwachte structurele tekort op het openbaar vervoer (€ 3,7 miljoen per jaar vanaf 2021) en komt het daarnaast ook de leefbaarheid/bereikbaarheid van Fryslân ten goede!

Wij riepen het college vorig jaar op om met betrekking tot de investeringen die zij doen, oog te hebben voor de technologisering van de samenleving. We gaven toen aan dat we meer types als Elon Musk of Tim Cook in de politiek zouden moeten hebben. Alleen door inwoners de ruimte te geven om zich te ontwikkelen en inwoners sterk te maken kan Fryslân dergelijke mensen voortbrengen. Terug naar de Friese vrijheid van voor 1498, maar wel ingevuld op een wijze waarin de millenniumgeneratie zich thuis voelt.

Voorzitter, ter inspiratie dit jaar geen Tesla, maar het boek Koningsvaandel geschreven door Pieter Winsemius. Een kleurrijk en inspirerend boek voor iedereen die Friesland liefheeft. Het beschrijft een reis door het roemruchte verleden van Fryslân, die uitkomt in het huidige Friesland en zicht biedt op de toekomst. Voor u nog een papieren versie, maar de overige collegeleden krijgen hem – hoe kan het ook anders – digitaal.

Dank u wel!